Jan Schubert, Cmentarze wojenne Twierdzy Kraków z lat 1914-1918 i ich autor, rzeźbiarz Karl Korschann.

[KG]

Artykuł opublikowany został w tym roku w czasopiśmie „Państwo i Społeczeństwo” (nr 2 z 2018) wydawanym przez Krakowską Akademię im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego.
Jest kolejnym opracowaniem dr. Jana Schuberta poświęconym cmentarzom wojennym i ich twórcom. Jak zwykle oparty o solidną kwerendę archiwalną, przynosi wyjaśnienie wielu spraw związanych z cmentarzami Twierdzy Kraków, a konkluzja zawarta jest w tytule.
Autor dotarł (m.in. w Wiedniu i w Brnie) do rewelacyjnych dokumentów, w tym do fotografii (Karl Korschann stojący przy modelach pomników!), które w jednoznaczny sposób pozwalają na przypisanie brneńskiemu rzeźbiarzowi autorstwa pomników na 8 cmentarzach, a na podstawie cech stylistycznych – kolejnych spośród 22 wybudowanych na terenie Twierdzy.
Nie będę szczegółowo referował artykułu - jest dostępny w internecie, a nowych informacji w nim tyle, że w zasadzie należałoby go w całości przytoczyć:
http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/b ... 3e872ccc99

Autor stawia też kilka pytań.
Pierwsze to niezidentyfikowane cztery projekty.
Model oznaczony na fotografii literą „C” to projekt zrealizowanego cmentarza nr 391 w Kocmyrzowie, który został potem przebudowany wg planów Hansa Mayra. Jest stosowne zdjęcie w Archiwum Narodowym w Krakowie, była o tym kiedyś dyskusja na starym forum.
Drugie – kto był autorem pomnika na wzgórzu Kaim – Henryk Nitra (jak zwykło się pisać), czy Karl Korschann (jak podaje on w swoim życiorysie) oraz czy młody rzeźbiarz ze Śląska Cieszyńskiego nie był aby podwładnym doświadczonego artysty z Moraw. Próbowałem kiedyś wykazać, że autorem był Karl Korschann, a Henryk Nitra, przynajmniej w okresie, gdy powstawał model gipsowy pomnika na Cmentarz Rakowicki, pełnił rolę siły pomocniczej.
http://austro-wegry.eu/viewtopic.php?f=46&t=109
Przydarzyło mi się również (też w kontekście znalezionych w krakowskim archiwum informacji o pracy Karla Korschanna nad pomnikiem rakowickim) takie zdanie:
„Nie byłbym zdziwiony, gdyby okazało się, że w projekty cmentarzy powstałe w czasach Twierdzy zaangażowany był właśnie Karl Korschann, zwłaszcza że motywy rzeźbiarskie są częste.”
No i się szybko okazało. Tak nawiasem, akta krakowskie dotyczące pomnika na Rakowicach dobrze uzupełniają się z analizowanymi przez dr. Schuberta aktami z Kriegsarchiv.

[DAR]

Zapowiada się super! Dzięki za link

[Trotta]

Fantastycznie! Po raz drugi w ciągu dwóch dni przekonuję się, że nawet tak doskonale zbadaną Galicję Zachodnią warto badać dalej. Wieczorem przeczytam, już mnie lektura cieszy

EDIT: Do wieczora nie czekam. Czytam. Przy okazji wściekam się na jakąś durną autokorektę, która w wielu miejscach z "Rakowic" robi "Rakowce". Fantastycznie natomiast, że artykuł posiada zdjęcia.

Już kiedyś z kimś spekulowałem. Makieta oznaczona jako C na zdjęciu Korschanna w pracowni to najpewniej centralny pomnik cmentarza 391 w Kocmyrzowie w wersji pierwotnej. W zbiorach ANK jest zdjęcie, przedstawiające prawdopodobnie ten właśnie cmentarz - brak podpisu, ale układ terenu, droga i fakt, że nie znamy niczego podobnego, a wiemy, że 391 przebudowano wskazuje na wielkie prawdopodobieństwo, że to właśnie ten cmentarz.

[DAR]

Pewnie o to chodzi?

Prawdopodobny wygląd tymczasowego cmentarza.jpg

[Pazuzu]

RE WE LA CJA. Ciekawe, ile jeszcze faktów i dokumentów dr Schubert nie opublikował w tym artykule, a które dla wszystkich cmentarników byłyby niezwykle interesujace. A przy okazji potwierdził wojennocmentarną proweniencje tej pprzewróconej płyty z wieńcem, widocznej na ilustracji 8c w artykule Ile ja sie kiedys jej naszukałem, jak od wczesniejszej wizyty zdazylem zapomniec, gdzie ona jest...

Mam natomiast wątpliwości, czy drewniane daszki w Górce Kościelnickiej faktycznie nie zostały zamontowane. Wnęki pod ich montaż są zrobione, a starego zdjęcia, które by potwierdzało ich brak nie widziałem...

Ze mnąTrotto spekulowałeś, a ja sie upierałem, że to 391 bo i układ terenu i układ drzew porównany z późniejszym projektem Mayra i późniejsze losy wskazywały na 391. Wtedy jeszcze myślałem, ze sprawa ta pozostanie na etapie hipotez i nigdy nie doczekamy twardych dowodów, obalających dominujący pogląd o Mayrowskim rodowodzie cmentarzy fortecznych. A tu proszę Pozostaje tylko ustalić, gdzie były przewidziane modele A,B i D i czy zostały zrealizowane.

[Trotta]

Ze mnąTrotto spekulowałeś

Laboga, Stefan, że ja Cię nie poznałem

[KG]

W zbiorach ANK jest zdjęcie, przedstawiające prawdopodobnie ten właśnie cmentarz - brak podpisu, ale układ terenu, droga i fakt, że nie znamy niczego podobnego, a wiemy, że 391 przebudowano wskazuje na wielkie prawdopodobieństwo, że to właśnie ten cmentarz.

Z mojego punktu widzenia – na odwrót. Wniosek o przebudowie Kocmyrzowa wynikał właśnie z tego zdjęcia. Nie znam dokumentów ani innych zdjęć poświadczających, że Kocmyrzów przebudowano. Jest natomiast trochę dokumentów potwierdzających budowę w 1918 roku wg planów Hansa Mayra.

W dotychczasowych publikacjach raczej skupiano się na niekwestionowanym przypisaniu trzech projektów Hansowi Mayrowi, chociaż dawno temu były też sugestie, iż miał on swój udział w pomniku na Rakowicach, a może także w innych cmentarzach.
Brało się to stąd, że na ogół nie rozróżniano kompetencji krakowskiej Komendy Wojskowej i komendy Twierdzy Kraków (do czasów jej formalnej likwidacji).
Pisałem trochę o tym w wątku o Karlu Korschannie i Henryku Nitrze.
http://austro-wegry.eu/viewtopic.php?f=46&t=109 - mniej więcej w połowie tekstu

A Hans Mayr swoje trzy projekty zaczął sporządzać dopiero po zmianie struktury. Warto też wspomnieć, że obszar dawnej Twierdzy to nie był okręg XI, jak się czasem pisze. Okręg o tym numerze istniał już dużo wcześniej i gdzie indziej.

Mam natomiast wątpliwości, czy drewniane daszki w Górce Kościelnickiej faktycznie nie zostały zamontowane. Wnęki pod ich montaż są zrobione, a starego zdjęcia, które by potwierdzało ich brak nie widziałem...

Całkiem możliwe, że były, ale nie przetrzymały, np. ze względu na sposób mocowania.
https://images92.fotosik.pl/81/319755d26d00ceaemed.jpg
Drewniany krzyż, który miał dużo solidniejszą podstawę, już jakieś 20 lat temu tkwił na pomniku na słowo honoru.
https://images92.fotosik.pl/81/09cbc4917b80f29dmed.jpg
Potem, po remoncie, trzymał się przez jakiś czas krzepko, a od 3-4 lat go nie ma, przy czym był wówczas widziany w stanie znacznej destrukcji (po upadku).

Pozostaje tylko ustalić, gdzie były przewidziane modele A,B i D i czy zostały zrealizowane.

Teraz będę spekulował.
A i B to niewielkie formy, przeznaczone zapewne na jakiś mały cmentarz/grób pojedynczy. Nie znam żadnych zdjęć ani rysunków, dotyczących Świątnik, Wróblowic, Podstolic i Bieńczyc. W przypadku Kokotowa, zakładam, że grób był przy kapliczce, która stoi do dziś.
http://austro-wegry.eu/viewtopic.php?f=54&t=1014
Może też chodzić o któryś grób poza numeracją, projekt alternatywny albo zlecenie prywatne, jak w przypadku pomnika na grób Alfreda Wintera.
Natomiast D to pomnik dla większego założenia. W tym przypadku, o ile nie jest to projekt alternatywny, zostają w zasadzie tylko Łagiewniki. Ostatecznie zrealizowano tam projekt Hansa Mayra ze stycznia 1918 roku, przy czym wnętrze wykończono w pierwszych latach okresu międzywojennego.
Pomijam dwa cmentarze żydowskie, bo wg mnie do nich te pomniki nie pasują.

A jak już o Alfredzie Winterze wspomniałem…
https://images90.fotosik.pl/81/87321ff6429c5f5bmed.jpg
Jest wymieniony na Liście strat nr 23 z 10 października 1914 (EF. tit.Korp. IR.100, 3.Kp.) oraz w Wiadomościach o rannych i chorych nr 86 z 16 listopada 1914 roku (EF. Korp., IR. 100, 3.Kp.) jako ranny w obie ręce, z rozerwaniem części miękkich. Leczony był w szpitalu fortecznym nr 6 w Krakowie. Data urodzenia - 1892 roku, a więc zgodna z datą na tablicy. Gmina przynależności – Jaworzno. W Jaworznie był czynny drogista Rudolf Winter, ale nie wiem, czy między nimi istniał jakikolwiek związek, bo to dość popularne nazwisko.

[Pazuzu]

A Hans Mayr swoje trzy projekty zaczął sporządzać dopiero po zmianie struktury. Warto też wspomnieć, że obszar dawnej Twierdzy to nie był okręg XI, jak się czasem pisze. Okręg o tym numerze istniał już dużo wcześniej i gdzie indziej.

Masz na myśli Gorlice II?

[KG]

Numerem XI oznaczono Oddział Uprzątania Pól Bitewnych w Szymbarku, zajmujący się m.in. pozyskiwaniem drewna z lasów (mocno zniszczonych) i wytwarzaniem różnych elementów na potrzeby budowy cmentarzy. Był też Oddział XII w Gorlicach - istniał niecałe pół roku i miał jedno zadanie - w szybkim tempie budować na Boczoniowej Górce główny cmentarz. A po 30 listopada 1917 liczbę oddziałów zmniejszono do 5. Można się tego doczytać w aktach archiwalnych, można też w „Brochu”, przy czym w tej księdze ogólnie przyjęto wersję 10 okręgów cmentarnych i obszar byłej Twierdzy Kraków. Tak więc w poprzednim poście wyraziłem się trochę nieprecyzyjnie – nie było okręgu XI (d. Twierdza Kraków), natomiast był oddział XI (Szymbark).

[Pazuzu]

Aaa faktycznie, zapomniałem o Szymbarku a Gorlice II , mimo tylko jednego obiektu do wybudowania, pod względem personelu był w pewnym okresie chyba najliczniejszy.

Ciekawi mnie tylko de facto stawianie znaku równości miedzy okręgiem cmentarnym a oddziałem porządkowania pół bitewnych... W korespondencji KGA tylko raz natknąłem się (chociaż nie sprawdzałem bardzo dokładnie) na określenie Graeberbezirk...